تفاوت سرقت حدی با سرقت تعزیری

در این مقاله به برررسی سرقت حدی با سرقت تعزیری میپردازیم. سرقت جرمی است که از دیرباز رخ می داده است از این رو همیشه مورد توجه قانون گذار بوده است . هم در قانون مجازات اسلامی قدیم و هم در قانون مجازات جدید برای جرم سرقت مقرراتی وضع شده است . در قانون مجازات اسلامی قدیم در ماده ۱۹۸ به این جرم اشاره شد و بعد از آن با تصویب قانون مجازات اسلامی جدید در ماده ۲۶۶ به بیان موارد جرم سرقت حدی پرداخته است .

سرقت یعنی ربودن مال غیر بدون اجازه او .طبق قانون سرقت به دو دسته تقسیم می شود ، سرقت حدی و سرقت تعزیری که برای هر کدام از آنها در قانون شرایط و مقررات جداگانه ای در نظر گرفته شده است . در این مقاله به بررسی  تفاوت سرقت حدی با سرقت تعزیری ،شرایط سرقت حدی و تعزیری و لزوم وجود تمام شرایط برای حدی بودن و تعزیری بودن سرقت  می پردازیم .

انواع سرقت

ازلحاظ قوانین ایران انواع مختلف این جرم را می توان به چهار دسته ی کلی به شرح زیر تقسیم کرد:

۱-سرقت مستوجب حد.

۲-سرقت خاص.

۳-سرقت هایی که فاقد شرایط اجرای حد باشند ولی موجب اخلال درنظم شده ویا بیم تجری مرتکب یا دیگران برود.

۴-سرقت های ساده مستوجب تعزیر .

سرقت حدی چیست ؟

سرقت حدی جرمی خاص و مستقل است که قانونگذار برای آن مجازات تعیین کرده است . سرقت حدی در فقه به این صورت تعریف شده است : ” ربودن مخفیانه معادل ۴.۵ نخود طلای مسکوک متعلق به غیر با هتک هرز توسط شخص بالغ و عاقل و مختار در غیرسال قحطی که مرتکب پدر مالباخته نباشد ” . این تعریف ، تعریفی است که فقها از سرقت حدی ارائه کردند ، قانون گذار نیز شرایط سرقت حدی را همانطور که در ادامه خواهیم خواند مشخص کرده است . قبل از بیان شرایط سرقت حدی باید دانست که سرقت حدی با سرقت تعزیری متفاوت است . سرقت حدی یعنی سرقتی که مجازات آن یک مجازات حدی است و سرقت تعزیری در بخش تعزیرات قانون مجازات آمده و مجازات آن تعزیری است .

سرقت حدی به دو صورت است:       

۱-سرقت با شرایط خاص
۲-راهزنی

سرقت حدی با شرایط خاص:      

سرقت باید بطور مخفیانه انجام گیرد؛ یعنی به نحوی صورت بگیرد که صاحب مال متوجه ارتکاب عمل ربودن مال خود نشود، بنابراین سرقتی که با علم و اطلاع صاحب مال صورت گیرد، مجازات حد نخواهد داشت.

هتک حرز:

مال باید از محل خود خارج شود که این خارج شدن نیازمند این است که دزد وارد آن مکان شود که در اصطلاح می‌گویند هتک حرز شده است.

شرایط سرقت حدی

قانون گذار در ماده ۲۶۶ قانون مجازات اسلامی جدید ، شرایط سرقت حدی را مشخص کرده است . این شرایط از قرار زیر است :

۱- شی مسروق شرعأ مالیت داشته باشد . یعنی مالی که دزدیده می شود باید از نظر حقوقی ارزش مالی داشته باشد وگرنه سرقت حدی محسوب نمی شود .

۲- مال مسروق در حرز باشد . حرز یعنی مکان مناسبی که عرفأ مال در آن از دستبرد محفوظ می ماند . مانند گاو صندوق

۳- سارق هتک حرز کند . هتک یعنی از میان برداشتن ؛ هتک حرز یعنی از بین بردن محل نگهداری مال مانند باز کردن یا شکستن قفل گاو صندوق

۴- سارق مال را از حرز خارج کند . یعنی بعد از هتک حرز ، خود سارق باید مال را از آن خارج کند تا سرقت حدی محسوب شود . برای مثال در صورتی که الف قفل گاو صندوقی را باز کند و ب مال را از گاو صندوق بردارد ، سرقت حدی محسوب نمی شود زیرا طبق این ماده برای شکل گرفتن سرقت حدی ، سارق خودش باید هتک حرز کند و خودش باید مال را از حرز خارج کند .

۵- هتک حرز و سرقت مخفیانه باشد .

۶- سارق پدر یا جد پدری صاحب مال نباشد .

” سرقت در صورتی که تمام شرایط را داشته باشد ، مستوجب حد است ”

۷- ارزش مال مسروق در زمان خارج کردن از حرز ، معادل چهار و نیم نخود طلای مسکوک باشد .

۸- مال مسروق از اموال دولتی یا عمومی ، وقف عام و یا وقف بر جهات عامه نباشد . یعنی سرقت حدی فقط برای اموال خصوصی است و سرقت اموال عمومی ، یک جرم متفاوت از سرقت حدی است .

۹- سرقت در زمان قحطی صورت نگیرد .

۱۰- صاحب مال از سارق نزد مراجع قضایی شکایت کند .

۱۱- صاحب مال قبل از اثبات سرقت سارق را نبخشد .

۱۲- مال مسروق قبل از اثبات جرم به ملکیت سارق درنیاید .

۱۳- مال مسروق قبل از اثبات سرقت تحت ید مالک قرار نگیرد .

۱۴- مال مسروق ، خودش یک مالی که قبلا سرقت یا غصب شده است نباشد .

لزوم وجود تمام شرایط برای حدی بودن سرقت

طبق قانون سرقت در صورتی که تمام شرایط مقرر در ماده ۲۶۶ قانون مجازات اسلامی را داشته باشد ، مستوجب حد است ، یعنی مجازات آن حد است بنابراین اگر تنها یکی از شرایط بالا وجود نداشته باشد سرقت مستوجب حد نخواهد بود و مشمول سرقت تعزیری خواهد بود .

مجازات سرقت حدی

اگر سارق مرتکب سرقت حدی شود و شرایط سرقت حدی فراهم باشد سارق اگر برای اولین بار مرتکب این نوع سرقت شود چهار انگشت دست راست او از انتهای آن به طوری که انگشت شست و کف دست او باقی بماند .

اگر برای بار دوم مرتکب این نوع سرقت شود و برای بار اول مجازات شده باشد برای بار دوم پای چپ سارق از پایین برآمدگی به نحوی که نصف قدم و مقداری از محل مسح او باقی بماند قطع می شود.

اگر سارق برای بار اول و بار دوم دست و پای او قطع شود و برای بار سوم مرتکب سرقت حدی شود به حبس ابد محکوم می شود و اگر برای بار چهارم حتی داخل زندان هم مرتکب سرقت حدی شود به اعدام محکوم می شود. بنابراین مجازات سرقت حدی به ترتیب قطع دست، قطع پا، حبس ابد و اعدام می باشد، که توضیح آن داده شد.

اقسام سرقت تعزیری

سرقت تعزیری خود اقسام مختلفی دارد که بسته به نحوه‌ ارتکاب جرم، مجازات آن نیز متفاوت است.

سرقت همراه با آزار یا با اسلحه

مطابق ماده‌ ۶۵۲ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ «هرگاه سرقت مقرون به آزار باشد یا سارق مسلح باشد به حبس از سه ماه تا ۱۰ سال و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می‌شود و اگر جرحی نیز واقع شده باشد، علاوه بر مجازات جرح به حداکثر مجازات مذکور در این ماده محکوم می‌شود.» در خصوص این نوع سرقت چند نکته قابل توجه است؛ هر نوع عملی که عرفا صدقِ اذیت کند، آزار محسوب می‌شود و ضرورتی ندارد که حتماً جراحتی نیز وارد شود.

اگر در حین سرقت مقرون به آزار، جراحتی نیز وارد شود، علاوه بر مجازات سرقت، مجازات جراحت نیز بر سارق تحمیل می‌شود. تحقق سرقت مقرون به آزار منوط به این است که آزار در حین سرقت و قبل از خروج از صحنه سرقت، رخ داده باشد و اگر سارق پس از خاتمه سرقت و در حال فرار در کوچه یا خیابان، با کسی درگیر شود، سرقت از نوع عادی خواهد بود و البته مجازات دیگری نیز به‌طور جداگانه تعیین خواهد شد همچنین در تحقق سرقت مقرون به آزار، تفاوتی ندارد که آزار و اذیت نسبت به شخص صاحب مال صورت گرفته باشد یا نسبت به شخص دیگری مانند نگهبان و …

سرقت همراه با شروط پنج‌گانه

مطابق ماده‌ ۶۵۱ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵، هرگاه سرقت جامع شرایط حد نباشد اما مقرون به ‌تمام پنج شرط ذیل باشد، مرتکب از پنج تا بیست سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود؛ سرقت در شب واقع شده باشد؛ سارقان دو نفر یا بیشتر باشند؛ یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند؛ از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به‌کار برده یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا برخلاف‌ حقیقت خود را مأمور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی ‌یا مهیا برای سکنی یا توابع آن است، سرقت کرده باشند همچنین در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند.

علت تشدید مجازات این نوع سرقت این است که این پنج عامل، سرقت را به شرایط سرقت حدی نزدیک می‌‌کند.برای بهتر روشن شدن حکم این ماده، توجه به چند نکته ضرورت دارد:

شروط

اولاً- مطابق تبصره‌ای که در سال ۱۳۸۷ به این ماده الحاق شده، منظور از سلاح مذکور در این ماده، موارد ذیل است:
انواع اسلحه گرم از قبیل تفنگ و نارنجک؛ انواع اسلحه سرد از قبیل قمه، شمشیر، کارد، چاقو و پنجه‌بوکس؛ انواع اسلحه سرد جنگی مشتمل بر کاردهای سنگری متداول در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران یا مشابه آنها و سرنیزه‌های قابل نصب بر روی ‌تفنگ و انواع اسلحه شکاری شامل تفنگ‌های ساچمه‌زنی، تفنگ‌های مخصوص بی‌هوش ‌کردن جانداران و تفنگ‌های ویژه شکار حیوانات آبزی. ثانیاً- منظور از حرز، مکان قفل‌شده و محفوظی است که از چشم اشخاص مخفی است و معمولاً اشیای گرانبها را در آن نگهداری می‌کنند، مانند گاوصندوق.

این موضوع که چه جایی حرز محسوب می‌شود، بستگی به تشخیص عرف دارد بنابراین اگر به‌طور مثال، دو نفر در شب، خود را به‌دروغ مامور دولت معرفی کنند و و وارد منزلی شوند و کسی را تهدید کنند و سلاح نیز همراه خود داشته باشند، به مجازات این نوع سرقت تعزیری محکوم می‌شوند.

سرقت مسلحانه گروهی در شب

گاهی اوقات چند عامل در یک سرقت جمع می‌شود و همین امر از جهت اینکه باعث مختل شدن حس امنیت در جامعه، می‌‌شود، از موجبات تشدید مجازات است. مطابق ماده‌ ۶۵۴ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵، هرگاه سرقت در شب واقع شده باشد و سارقین دو نفر یا بیشتر باشند و لااقل یک نفر از آنان حامل سلاح ظاهر یا مخفی باشد، سارقان به تحمل از پنج تا پانزده سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شوند. فرقی ندارد که اسلحه مورد استفاده سارقان، سرد باشد یا گرم، و صرف حمل سلاح کافی است. در این نوع از سرقت، احتمال دارد که عمل سارق حامل سلاح، از مصادیق محاربه محسوب شود که در این صورت، مجازات او اعدام خواهد بود.

راهزنی

اگر اشخاصی با داشتن سلاح، راه عمومی را بر مردم ببندند و با سرقت اموال آنان، موجب سلب امنیت مردم و راه‌ها شوند، مطابق ماده‌ ۲۸۱ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، محارب شناخته می‌شوند اما اگر راهزنی به‌گونه‌ای باشد که مصداق محاربه محسوب نشود، مرتکب مطابق ماده ۶۵۳ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵، به سه تا پانزده سال حبس و شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم می‌شود.

سرقت توأم با یکی از شرایط مندرج در ماده ۶۵۶ قانون مجازات اسلامی

مطابق ماده ۶۵۶ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵، در صورتی که سرقت شرایط حد را نداشته نباشد اما همراه با یکی از شرایط زیر باشد، مرتکب به حبس از ۶ ماه تا سه سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌شود:

سرقت در محل سکونت یا در محل‌های عمومی از قبیل مسجد و حمام واقع ‌شده باشد؛ سرقت در جایی واقع شده باشد که حفاظی مانند درخت یا بوته یا پرچین یا نرده نصب شده و سارق حفاظ را شکسته باشد؛ سرقت در شب واقع شده باشد؛ سارقین دو نفر یا بیشتر باشند؛ سارق در استخدام صاحب مال بوده و مال صاحب‌کار خود را دزدیده باشد یا سرقت را در محل کار خود (مانند خانه‌، دکان‌، کارگاه‌، کارخانه و انبار) انجام داده باشد؛ هرگاه اداره‌کنندگان هتل و مسافرخانه و به‌طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموال مردم در دسترس آنهاست (مانند متصدیان گرمابه‌های عمومی) اموال مسافرین و واردین را مورد دستبرد قرار دهند.

کیف‌‌قاپی و جیب‌بری

مطابق ماده ۶۵۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵، هرکس مرتکب ربودن مال‌ دیگری از طریق کیف‌زنی‌، جیب بری و امثال آن شود، به حبس از یک تا پنج سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

سرقت از محل تصادف یا مناطق حادثه‌‌دیده

مطابق ماده ۶۵۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هرگاه سرقت در مناطق سیل‌زده یا زلزله‌زده یا جنگی یا آتش‌سوزی یا در محل تصادف رانندگی صورت پذیرد و شرایط سرقت حدی را نداشته باشد، مرتکب به مجازات حبس از یک تا پنج سال و تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم خواهد شد.

سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تاسیسات مورد استفاده عمومی

مطابق ماده ۶۵۹ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، هرکس وسایل و متعلقات مربوط به تأسیسات مورد استفاده عمومی مانند تأسیسات بهره‌برداری آب، برق و گاز را سرقت کند، به ‌حبس از یک تا پنج سال محکوم می‌شود و چنانچه مرتکب از کارکنان سازمان‌های مربوطه باشد، به حداکثر مجازات مقرر محکوم‌ خواهد شد.

سرقت ساده

مطابق ماده ۶۶۱ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، در سایر موارد که سرقت، شرایط مذکور در مواد قبل را نداشته باشد، مجازات مرتکب‌، حبس از سه ماه و یک روز تا دو سال و تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود همچنین مطابق ماده ۶۶۵ این قانون، هرکس مال دیگری را برباید و عمل او مشمول عنوان‌ سرقت نباشد، به حبس از ۶ ماه تا یک سال محکوم خواهد شد. همچنین مطابق ماده ۶۶۰ این قانون، هرکس بدون پرداخت حق انشعاب آب، فاضلاب، برق، گاز و تلفن مبادرت به استفاده غیرمجاز از آب، برق، تلفن، گاز و شبکه فاضلاب کند، علاوه ‌بر جبران خسارت وارده، به پرداخت جزای نقدی از یک تا دو برابر خسارت وارده محکوم خواهد شد و در صورتی که مرتکب از مأموران شرکت‌های مذکور باشد، به حداکثر مجازات محکوم خواهد شد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص  تفاوت سرقت حدی با سرقت تعزیری ، با ما تماس بگیرید . وکیل حسین یاوری  آماده ارائه خدمات در زمینه مشاوره حقوقی به سوالات شما عزیزان پیرامون سرقت حدی و تعزیری و شرایط آن و سایر دعاوی کیفری میباشم.